توضیحات

قابل توجه دانشجویان . محققین .لابراتوارهای داروسازی . و پزشکان محترم

…..

زهر زنبور عسل چیست؟

زهر زنبور عسل که با نام آپی توکسین(Apitoxin)  نیز شناخته می‌شود، یک مایع اسیدی و بی‌رنگ است. در مجاورت هوا به سرعت خشک می شود و در اثر خشک شدن ۳۰ تا ۴۰ درصد آب آن از دست می رود. زنبور‌های عسل، در شرایطی که احساس خطر کنند، آن را با نیش خود، به بدن هدفشان وارد می‌کنند.

خواص فيزيكی

زهر زنبور عسل مايعی شفاف است و بويی تيز همانند عسل و طعم بسيار تند و قابليت انحلال بالا دارد. اين مايع كه توسط غده توليـد زهـر زنبـور كـارگر توليـد مـی شـود، خاصـيت اسيدی (۵/۲=pH) دارد.

زهر زنبور در برابر حرارت و گرما بسيار مقاوم است. مثلا با نگهداری آن در دمای ۱۰۰ درجه به مدت ده روز تغييری در خواص آن پديد نمی آيد. همچنين اين ماده در مقابل سرما هم مقاوم است. زيرا در صورت منجمد شدن، خواص خود را به مدت چندين سال حفظ می كند. ولی نسبت به رطوبت مقاومتی ندارد.

ترکیبات زهر زنبور

زهر زنبور عسل ترکیبات پیچیده ای دارد. شامل میزان زیادی از ترکیبات فعال بیولوژیکی، آنزیم‌ ها، قندها، مواد معدنی و آمینواسید‌ها می‌باشد؛ که هم دارای اثر التهابی است و هم ضد التهابی. دست کم ۸ نوع پروتئین در زهر زنبور شناسایی شده است. مهم ترین ترکیبات پروتئینی آن عبارتند از: ملیتین، فسفولیپاز A ، آپامین و ۵ پروتئین دیگر؛

ملیتین، ترکیبی که شامل ۲۶ آمینو اسید است، حدود ۵۰ درصد از وزن خشک زهر زنبور را به خود اختصاص می‌دهد. این ماده، همچنین مسئول درد ناشی از نیش زنبور عسل است.

فسفولیپاز A ، یک آنزیم و یک آلرژن (ماده آلرژی‌زا) مهم است و باعث التهاب و آسیب می‌شود. با این وجود، طبق بعضی تحقیقات، این آنزیم ممکن است خاصیت ضد التهابی و حفاظت از سیستم ایمنی داشته باشد.

زهر زنبور همچنین دارای پپتید‌های آپامین و آدولاپین است. این دو نیز مانند سم عمل می‌کنند و دارای خواص ضد التهابی و تسکین دهندگی درد هستند. دیگر ترکیبات شامل: اسید فرمیک، اسید هیدرولیک، اسیدارتو فسفریک، هیستامین، کلین، تریپتوفان، سولفور، کلسیم، مس و مقداری فسفات منیزیم می باشد.

خواص : استفاده دارویی و پزشکی زهر زنبور عسل -تهیه داروهای بی حسی -ام اس – آرتروز -رماتیسم -ایدز-محصولات ضد التهابی -بوتاکس و ……

بررسی منابع مشخص كرد كه اثرات درمانی زهر زنبور عسل به خاطر حضور تركيباتی از جمله پپتيدها و پروتئين های مختلف است. مليتين، تركيبی پروتئينی است كه با شكستن فسفوليپيدهای غشا باعث تجزيه سلول ها می شود. اين تركيب در تنظيم مكانيسم عصبی ماهيچه ها، كمك به درمان سرطان، درمان بيماری MS و بهبود دردهای عصبی تاثيرات شگفت انگيزی دارد. اين مولكول به همراه ديگر مواد پپتيدی و پروتئينی موجود در زهر، در درمان بيماری هايی از جمله رماتيسم، آرتريت (ورم مفاصل) و كاهش التهاب نيز موثر بوده است.

نکته:

همان‌طور که دیدید، اجزای تشکیل‌دهنده زهر زنبور عسل، با اثرات مثبت و منفی زیادی همراه است. نکته مهم این است: در حالیکه تحقیقات نشان‌دهنده آن است که برخی ترکیبات زهر زنبور عسل ممکن است اثر مفیدی داشته باشند، اما اثرات هر ترکیب به تنهایی هنوز ناشناخته است. زیرا بسیاری از آن‌ها به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.

چگونگی جمع آوری زهر زنبور عسل

جهت جمع آوری مقادير خاصی از زهـر، بـرای استفاده پزشكی و يا كارهای تحقيقاتی، از يـك ابـزار الكتريكـی در ورودی كنـدو اسـتفاده می شود. اين ابـزار يـك شـوك الكتريكـی ملايـم ايجـاد كـرده و زنبورهـايی كـه روی آن می نشينند، از طريق نيش زدن يك ورق نايلونی واكنش نـشان مـی دهنـد. بـدين ترتيـب زهـر، ته نشين شده و توسط يك صفحه شيشه ای واقع در زير بخش نايلونی جمـع آوری مـی شـود.

تولید زهر زنبور عسل

تولید زهر بالفاصله پس از تولد زنبور کارگر آغاز می شود و به تدریج با افزایش سن زنبور، مقدار آن بیشتر می شود. وقتی زنبور کارگر به سن حدود ۱۶ تا ۱۹ روزگی می رسد، کیسه زهر آن کاملا پر شده و ترشح زهر متوقف میشود. در اين مدت مقدار زهر در حـدود ۰/۰۵ تـا ۰/۳ ميلی گرم يا با احتساب ۱/۱۳۱۳ وزن مخصوص آن معـادل ۰/۰۴۴ تـا ۰/۲۶ ميلی متـر مكعـب می شود.

زنبور کارگر در این سن وظیفه محافظت از کلنی را بر عهده دارد و دارای حداکثر تولید زهر است. کیسه زهر زنبورهای کارگر در بهار و تابستان حدود ۱۶ تا ۲۰ روز پس از تولد آنها پر می شود. ولی برای زنبورهای کارگر پاییزه این عمل ۴ تا ۵ روز دیرتر انجام می شود. زنبورهای کارگر در زمستان نیز قادر به تولید و ذخیره زهر می باشند.

زمان برداشت زهر زنبور عسل

بهترین زمان برای زهرگیری فصل بهار هنگام فراوانی گرده و شهد در طبیعت است.

میزان زهر تولیدی به چه عواملی بستگی دارد؟

مقدار زهر تولید شده توسط یک زنبور کارگر حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم می باشد. این مقدار به عواملی چون سن، نژاد، فصل و میزان مصرف گرده بستگی دارد. در صورتی که گرده گل از جیره غذایی زنبور حذف گردد، تولید زهر نیز متوقف خواهد شد. حدود یک میلیون عمل نیش زدن لازم است، تا یک گرم زهر خشک به دست آید.

برخی فواید زهر زنبور عسل

در دهه های اخير، زهر زنبور عسل در درمان بيماری هـا و التهـاب هـای مفـصلی كـاربرد فراوان داشته است. امروزه تحقيقات در مورد فوايد زهر زنبور عسل برای افـراد رماتوئيـدی و سـاير بيمـاری هـا ادامه دارد. بعلاوه، تحقيقات اخير نشان می دهد، برخی از اجزای زهـر مـؤثرتر از سـاير سرم ها در رفع آلرژی است. در برخی مطالعات نشان داده شده است که این نوع زهر دارای اثرات ضد ویروسی، ضد باکتریایی و ضد سرطانی می باشد. برخی از مهم ترین فواید زهر زنبور عبارتند از:

– ضد التهاب

– تسکین آرتریت روماتوئید

– سلامت پوست

– سلامت سیستم ایمنی

– درمان بیماری‌های نورولوژیکی

– کاهش درد‌ها

– احتمالاً، مبارزه با بیماری لایم

– درمان احساس سردی شانه‌ها

واکنش به نیش زنبور عسل

زهر زنبور عسل مانع انعقاد خون و باعث گشاد شدن رگ ها ميشود كه در نتيجه آن فشار خون پايين می آيد. بعضی افراد در مقابل نيش زنبـور، فقـط در ناحيـه نـيش، درد و تورم را احساس می كنند. برخی نيز واكنش های شديدتری از خود نشان ميدهند و يـا دچار شوك بسيار خطرناك آنافيلاكتيك می شوند. در اين نوع شوك، نـيش زنبـور باعـث ميشود كه رگ های خونی، سريع متسع شده و خونريزی داخلی ايجـاد كنـد و فـشار خـون كاهش يابد.

همچنين بافت هايی كه در مـسير دستگاه تـنفس قـرار دارنـد، ورم مـی كننـد و مجاری تنفسی را مسدود می نمايند. نيش زنبور عسل و زنبورهای سرخ اگر از نقاط حساس بدن مانند سر، صورت يا مخصوصاً زبان وارد شود، حساسيت سريع و حـاد ايجـاد مـی كند. شوك آنافيلاكتيك می تواند فرد را فقط در عرض چنـد دقيقـه از پـای درآورد. لـذا افـراد حساس در صورت نيش خوردن بايد سريع به پزشك مراجعه كنند.

نکته:

برای واكنش های موضعی بجز كاهش خارش، می توان درمان های اختصاصی انجام داد. از آنجا كه در زنبور عسل تيغه های نيش آنقدر نازك و ظريـف هستند و شـكاف ايجـاد شـده فوق العاده كوچك است، هيچ درمانی برای كـاهش مقـدار زهـر وجـود نـدارد. مگـر بيـرون كشيدن سريع نيش.

مـوارد زيـر اغلـب بـرای كـاهش درد و خـارش گزش زنبور بكار مي رود:

كيت درمانی گزش زنبور، پاكت يخ يا آب سرد، سركه، ماليـدن پيـاز خـام روی ناحيـه گزيده شده، خمير تهيه شده از قرص های آسپرين، استفاده از كرم بواسير، هر نوع عسل، آب گل حنای وحشی، جوش شيرين نانوايی، آمونياك، لايه ی نازك گوشت به شكل خمير.

اين درمان ها اگر فوری پس از گزش استعمال شوند، بهترين كار است. امـا اگـر شـما دور از خانه يا از داخل لباس زنبور، نيش دريافت كرديـد، تهيـه ی فـوری آنهـا معمـولاً امكـان پـذير نيست. برای كاهش خارش سطح قرمز كه پس از گزش ظهور می كند، از لوسيون كـالامين يا فراورده های گزش حشرات ديگر يا سم پيچك يا آب داغ استفاده كنيد. اگر بعد از گزش توسط يك زنبور عسل، دانه هايی از بدن شما بيرون ريخت يا در تـنفس مشكل پيدا كرديد، احتمالاً به زهر زنبور حساسيت داريد.